Zwermonderzoek als levendige wetenschap – Floor Basten
De werkwijze die we volgen bij het ‘zwermonderzoek’, past bij wat Mike Agar lively science noemt.[1] Lively science is, de term zegt het al, levendig. Onderzoek in lively science gaan over het menselijk (samen)leven en kent, net als een leven, een ontwikkeling die gebaseerd is op leren; het leren van de onderzoeker en het leren van de onderzochte(n).
Het meeste onderzoek van mensen naar mensen leidt echter vaak naar een wens om het leven uit het onderzoek te halen door de onderzoekscontext te bevriezen, in de tijd stil te zetten en uit de omgeving (de onderzoeker incluis) te isoleren, zodat variabelen geïdentificeerd en relaties tussen oorzaak en gevolg gelegd kunnen worden. We zien dit bijvoorbeeld terug bij onderzoek met een experimenteel ontwerp in een laboratoriumachtige opstelling. De vraag die in dit soort onderzoek aan de orde wordt gesteld, is hoe hoog de ecologische validiteit van de resultaten is, met andere woorden: wat zeggen de uitkomsten ons over de situatie buiten de omstandigheden van het onderzoek? Is wat uit het onderzoek naar voren komt representatief voor wat er buiten de context van het onderzoek aan de orde is? Bestaan daarbuiten dezelfde oorzaak-gevolgrelaties? Of kunnen ook andere oorzaken tot dezelfde uitkomsten leiden?
Agar veronderstelt dat de complexiteit in de mensenwereld dusdanig is, dat de verschijnselen die we waarnemen niet zo eenvoudig tot een verklarend narratief te vertalen zijn:
“Even a massive cause and an obvious effect are part of larger patterns that include them and show how they play out. And odds are, in human social worlds, that pattern will emerge in each case in contingent ways […].”[2]
De systemen die het interessantste zijn volgens Agar, en ook volgens ons, zijn niet-lineair en dynamisch – en dat kenmerk geldt voor zowat elk sociaal systeem. Het is lastig om in een complex sociaal systeem een enkele verantwoordelijke actor aan te wijzen. Het kenmerk van een complex systeem is immers dat er geen centrale intelligentie is. Er zijn echter wel patronen die in interacties ontstaan en zichtbaar worden. Een patroon is volgens Agar een verzameling van losse elementen en hun niet-lineaire samenhang of organisatie. Het gaat niet alleen om de onderlinge interacties, maar vooral om hoe die zich ontwikkelen in de tijd.
Lively science speurt naar die patronen en ontdekt ook hoe ze zich bewegen en veranderen.
[1] Agar, M. (2013).The lively science. Remodeling human social research. Minneapolis: Mill City Pres.
[2] Agar (2013, pp. 55-56).